Urniturinku
Sutipa. trukaña
Aka sutipax urniturinku satawa, ukampirusa yaqha sutipaxa Ornithorhynchus anatinus uñt’atawa. Ukhamaraki paturu uñt’asitawa.
Aka uywaxa waranqa päpallqu patak llätunka kimsaqallquni uka marana uñjapxatayna.
Jakiwa. trukaña
Aka Urnuturinkuxa isla de Tasmania - Australiana jakiwa. Ukhampacha uma lakankana, uma thiyana, jisk’a quta thiyana, lawa jak`anakana ukhamaraki caña saphi sarnaqi. Jan ukaxa putupxa (kimsa tunka mitrusuwa) manqharuwa luri.
Urnuturrinkuxa janchina uñachtayipa trukaña
Uka urnitirrinkuxa, pusi tunka jani ukaxa suxta tunka (cm) ukch’akiwa jilaspa. Ukatxa kimsa tunkawa (cm) wich’inqapaxa, ukatxa suxta (cm) de largo ukhamaraki phisqa cm de anchuwa chhurupaxa. Ukatxa suxta tunkawa (kg) jathirakiwa. Ukhamaraki mayrapaxa, jinchupaxa wali sumawarakiwa, ukhampirusa uma manqhena mut’asqakispawa manq’añapa.
Ukatxa kimsa tunkani maranakawa jakapxaspa.
Ukhamarakiwa pata janchipaxa, ch’ixi, nuwala, chuchi, saminakaniwa utji. Ukhampirusa chhurupaxa plilina kipkakiwa, kayupasti lampa kipkakiwa, wich’inkhapasti castor kipkakiwa ukamaraki janchipaxa yanapt’iwa thayana jakañataki.
Jinitikapa trukaña
Tunka cromosomas sexuales ukaniwa. Qinis ukapaxa: wallpana, reptiles ukhamaraki anfibios ukanakana kipkakiwa.
-
Uka urnitirrinkuxa, Tunka cromosomas sexuales ukaniwa
Jakawipa trukaña
Mä urquxa janiwa tamapata jark’askiti. Kunawsatï , yaqha urqu qachuru makhati ujkaxa
Uka urniturunkuxa mamifero semiacuatico uywawa. Ukampirusa putupanakaxa waña uraqinkiwa. Ukhatxa jupanakaxa uma manqhanakana tuyupxiritayna. Ukhamarusa jupanakaxa sapakiwa arumanakaxa sarnaqapxiritayna. Kunaratutixa jupanakaxa uma manqhana tuyupki ukhaxa nayrapasa jinchupasa jark’atapxiritaynawa ma membranappi, ukatxa amuyt’asipxeritaynawa jayala órganos sensoriales “electrorreceptores” chhurupankiwa, Ukatxa k’achhakiwa jupanakaxa uraqina jithinaqapxi purakapampi.
Manq’añanaka trukaña
Uka urniturinkuxa aychanaka, jani ch’akhaninaka, sillq’unaka, muluskunaka, challwanaka ukhamaraki challwana k’awnapa manq’i. Ukhamaraki, mӓ pä tunka % ujka jila jathipatsipansa manq’i. Chikürunakawa manq’a thaqi.
Qachu urniturinkuna wawaniptatapa trukaña
Qachuxa urniturrinkuxa pä tunk kimsaqallquni urunaka wallq’iwa, ukamaraki 10 urunakawa jipxasi. Ukatsti maya ukhamaraki kimsa k`awnanaka k`awnarakispa.
Wawapaxa tunka uruta mistu. Ukhamaraki, kimsa phaxsinita pusi phasinkamawa millk`impi ch`amanch`atapxi. Walja pacha saraqatarusti, wawa ornitorrinkoxa pututa mistuwayi. Ukatsti, jisk`a chhallwanaka manq’añataki katu.
Qachuxa, janchiparu millk`iniwa. Ukhamipansti, janiwa ñuñuñikiti. Wawanakaxa taykana janchipaki jallq`arapxi. Ukhamaki uka wawanakaparu ñuñuyapxi. Kimsata, pusi phaxsikama. Ukatxa, uka wawanakaxa manq`a manq`apxi.
Urniturinkuru manq’irinaka trukaña
Aka uywanakaruxa zorro, águila, lobo de tasmania, dingo, gato salvaje ukanakawa manq`antapxarakispa.
-
Lobo de Tasmania
-
Aguilanaka
-
dingunakaxa
jiwayir qulla trukaña
Urqunakaxa kayunapana , espolones ukana glándulas venenosas ukawa utji.
-
kayunapana veneno utji.