Sutipa. trukaña

Aka  sutipax  urniturinku satawa, ukampirusa  yaqha sutipaxa  Ornithorhynchus anatinus   uñt’atawa. Ukhamaraki   paturu uñt’asitawa.

Aka uywaxa waranqa  päpallqu patak llätunka  kimsaqallquni  uka marana uñjapxatayna.

 
Urniturinkuxa ikiskiwa

Jakiwa. trukaña

Aka Urnuturinkuxa isla de Tasmania -  Australiana jakiwa.  Ukhampacha  uma lakankana, uma thiyana, jisk’a quta thiyana, lawa jak`anakana ukhamaraki caña saphi sarnaqi. Jan ukaxa putupxa (kimsa tunka mitrusuwa) manqharuwa luri.

 
Urniturinkuxa Isla de Tasmania Australiana jakiwa

Urnuturrinkuxa   janchina uñachtayipa trukaña

Uka urnitirrinkuxa, pusi tunka jani ukaxa suxta tunka (cm)  ukch’akiwa jilaspa. Ukatxa kimsa tunkawa (cm) wich’inqapaxa, ukatxa suxta  (cm) de largo ukhamaraki phisqa  cm de anchuwa  chhurupaxa.  Ukatxa   suxta tunkawa (kg)  jathirakiwa. Ukhamaraki mayrapaxa, jinchupaxa  wali sumawarakiwa, ukhampirusa uma manqhena  mut’asqakispawa manq’añapa.

Ukatxa kimsa tunkani maranakawa jakapxaspa.

 
Uka urnitirrinkuxa suxta tunkawa (kg)  jathirakiwa.

Ukhamarakiwa  pata  janchipaxa,  ch’ixi,  nuwala,  chuchi,  saminakaniwa utji. Ukhampirusa chhurupaxa plilina kipkakiwa,  kayupasti lampa kipkakiwa, wich’inkhapasti  castor kipkakiwa ukamaraki janchipaxa yanapt’iwa thayana jakañataki.  

Jinitikapa trukaña

Tunka cromosomas sexuales ukaniwa. Qinis ukapaxa: wallpana, reptiles ukhamaraki anfibios ukanakana kipkakiwa.

Jakawipa trukaña

Mä urquxa janiwa tamapata jark’askiti. Kunawsatï , yaqha urqu qachuru makhati ujkaxa

Uka urniturunkuxa mamifero semiacuatico uywawa. Ukampirusa putupanakaxa waña uraqinkiwa. Ukhatxa  jupanakaxa uma manqhanakana  tuyupxiritayna. Ukhamarusa jupanakaxa sapakiwa arumanakaxa sarnaqapxiritayna.  Kunaratutixa jupanakaxa uma manqhana tuyupki  ukhaxa nayrapasa jinchupasa jark’atapxiritaynawa ma membranappi, ukatxa amuyt’asipxeritaynawa  jayala órganos sensoriales “electrorreceptores” chhurupankiwa, Ukatxa k’achhakiwa jupanakaxa uraqina jithinaqapxi purakapampi.

Manq’añanaka trukaña

Uka urniturinkuxa aychanaka, jani ch’akhaninaka, sillq’unaka, muluskunaka, challwanaka ukhamaraki challwana k’awnapa manq’i. Ukhamaraki, mӓ pä tunka % ujka jila jathipatsipansa  manq’i. Chikürunakawa manq’a thaqi.

Qachu urniturinkuna wawaniptatapa trukaña

Qachuxa urniturrinkuxa pä tunk kimsaqallquni  urunaka wallq’iwa, ukamaraki 10 urunakawa jipxasi. Ukatsti maya ukhamaraki kimsa k`awnanaka k`awnarakispa.

Wawapaxa tunka uruta mistu. Ukhamaraki, kimsa phaxsinita pusi phasinkamawa millk`impi ch`amanch`atapxi. Walja pacha saraqatarusti, wawa ornitorrinkoxa pututa mistuwayi. Ukatsti, jisk`a chhallwanaka manq’añataki katu.

Qachuxa, janchiparu millk`iniwa. Ukhamipansti, janiwa ñuñuñikiti. Wawanakaxa taykana janchipaki jallq`arapxi. Ukhamaki uka wawanakaparu ñuñuyapxi. Kimsata, pusi phaxsikama.  Ukatxa, uka wawanakaxa manq`a manq`apxi.

Urniturinkuru manq’irinaka trukaña

Aka uywanakaruxa  zorro, águila, lobo de tasmania, dingo, gato salvaje   ukanakawa manq`antapxarakispa.

jiwayir qulla trukaña

Urqunakaxa  kayunapana , espolones ukana glándulas venenosas ukawa utji.