Qarwa qarwa (kastilla aru: Llama), manq'a arum khistur axa uywawa. Suni tuqinakanx qawrax khumur uywawa.

Qawra
Qarwanaka.
Qarwanaka.
Qarwanaka.
Mitan kamay
Regnum: Animalia
Phylum: Chordata
Classis: Mammalia
Ordo: Artiodactyla
Familia: Camelidae
Genus: Lama
Species: L. glama
Mitan kamaypaq sutin
Lama glama
Linnaeus

Qarwax Inkapachanakatpach uywatawa, ukjamarak wanaku kast uywarakiwa. Ukjamarak jichhürunakkamax khaysa Pirwa(Peru)aynach tuqiwjana, Ch'ili (Chile) ansta tuqiwjana, ukjamarak inti jalanta Wuliwya tuqinwa aka uywax uywataski. Juk'ampis jichhurunakanx walt'ataw utjask aka pata thaya pampanakanxa.[1]

Aka qarwa uywax wali suma uywapuniwa: t'arwatsipansa, chichitsipansa, ukhamarak uywa kankañ sipansa.

Qarwa kast uywanaka trukaña

Yaqha pä kast qarwa uywanakampiw utjatayna, Akirinakawa:[1]

Qawqha askitaynasa aka uywaxa trukaña

Ispañul jaqinak nayraqatasti qarwanakax q'allanat lurawinakan uñacht'ayatataynawa. Akhamanaksti uñjaraksnawa aka Muchiqa (Mochica) sarawinak taypina(200-600 d. C.)ukjamipanpi jaqin khumnaqasiñapatak kutikiptawayataynaxa. Ukjamarus qarwa aychas kankas wali sumapunirakitaynawa ukapachatpacha. Ukjamatwa qaqilunak lant iwij lant uywatatayna, ukjam siw yatxatäwinakaxa. Ukatxa, aka kast uywanakax yaqha markanakans utjarakiwa.

 
Botella Mochica representando llamas. Museo Larco. Lima-Perú.
 
Primera imagen vista en Europa de llamas.1553.

Walja ayllunakanwa qarwax khumnaqañ uywaskaki, ukjamarus chalun uywaskaki, juk'ampisa thaya pata uraqinakana. Yaqhip yatxatatanakax nä 30-50 waranqh waranqh qarwanakay utjchisapana jichhasti wali juk'akixatapawa (nä pä waranqhan waranqhapaki).

Juk'ampis qarwat parlkasax janiw t'arwapat armt'asiñasakiti. T'arwapax wali askipunitaynawa taqi kast isinak lurañataki nayrapachanakatpacha.

Qarwa aychana askipa trukaña

Qarwa aychaxa walt´atawa uñjasi kunatija ch´arki kanka manq´ana, Bolivia markanxa Oruro markanwa wali kust´ata utji.

Ukhamaraki aychapxa ulja proteíninaniwa, lik´ipasa janiwa jan waliti.

Qarwana lip´ichipa trukaña

Lip´ichipatxa lurasiwa sapatunaka, ch´utqunaka, yaqhipa jisk´a apnaqañanaka, anatañanakajasa lurasirakispawa.

Qarwan uñstawipa trukaña

 
Llama.

"Ispañul jaqinakax incanakax khaysa tribu de Israel tuqit jutappachax sasaw sapxiritayna." (Dr. Javier García Gómez y Dra. Bibiana Vilá).

Walja yaqha jaqinakax walpunrak qarwan uñstawipatx jiskt'asipxatayna, kawkhatpuns utjpacha sasina. Juk'ampis aka tuqit yatxatañakiskaspawa.

 
Llamas cerca del Illimani.

Inkanakax akhamat qarwax utjix sasaw sapxarakiritayna: Mallku QhapaqampinManco Cápac Mama Uqllumpin Mama Ocllo wawapay mayni aqlla tawaqump jaqichasiñ munchisapana, uk yatisax tata Inkax janiw munkchisapanti. Ukjam yatisax waynamp tawaqumpix yaq

 

ha tuqiruy sarxapxataynaxa, ukjam aytisax tata Inkax panpachan jiwayatayna. Mama Inkasti Wiraqucharuw mayitayna janikiy jiwayatapxpanti sasina, Wiraquchax uk uñjasax panpachan qarwaruw tukuyatayna. Ukat jayapachatsti tata Inkax pani uywaw jaqi uñtan Qusqu markan sarkaskatap yatitayna, uk yatisasti jiwayayarakikitaynawa. Ukjamatwa uka qarwa jiwayatanakax alaxpachar makhatawayapxatayna, ukatsti mayamp kutiqanipxatayna jaqimp wali suman jakasxañataki.

Yaxipa anqa markankiri qarwanaka trukaña

Yaxipa anqa marwankiri qarwanakaxa wali q´iyachatawa Sud America markanakata sipansa, aka uywanakaxa jakapxiwa Estados Unidos, Antartida, Japon, China  Australia uksa marakanakana

qarwasti taqiwjankarakiwa trukaña

 

Aka Qarwa uywasti Bolivia jach'a suyu markan uñacht'awiparakitaynawa, ukjamatwa escudo tuqinsa jichhakamax uñjasirakispa. Janiw Bolivia markak uñacht'ayaskataynati, jan ukasti Ch'ili, Pirwa markanakas ukapachparakikiw uñacht'ayasipxatayna.

Juk'ampis uñxatt'arakismawa trukaña

Uñxatt'awinaka trukaña

  1. 1,0 1,1 Wilson, D. E. & Reeder, D. M. (editors). 2005. Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed).

Anqaxamp jaqthapirinaka trukaña