P'isaqa

P'isaqa (kastilla aru: Perdiz), Jichhu qulluna jakasiri uqi sallqa jach'a jamach'iwa, (Zool. mf. Cientifico suti: perdix perdix, tama: tinamidae). P'is p'is p'is sasaw jalnaqapxi, ukat ukham sutini.

Aka pisaqanakasti utjiwa aka markanakana,Brasil,Bolivia,Paraguay y Argentina.

Aka qullasuyu markansti japxiwa suni uraqinakana.

Ukhamaraki aka p’isakanakasti jakapxiwa pámpana ukhamaraki qullunakana,qulluna jilpacha jak’asi.

P’isaqanakasti tuytiwa sasa p’is p’is p’issssssssss, ukata sutipaxa p’isaqa sata.

Aka p´isaqanakasti suni uraqina jakasipxi. P´isaqasti jakaspawa 3500 a 4800 m s.n.m.

Ukhamaraki aka p´isaqanakasti urqu qachunakampixa samipasti kikipakiwa.

P’isaqanakana taqpacha jakawipa trukaña

Jakawipa trukaña

P’isaqanakaxa jakasipxiwa wichhu,t’ula taypinanakana, ukhamaraki qullunakana jakasipxi.

Janchipa trukaña

P'isaqax uñch'ukisisinkiwa.

Kimsa chhiy jamach'iwa, nas wallpar uñtatawa, jan aliqt'ir jamach'iwa. Phuyunakapax ch'umphi qaqawa, kawkirus jank'akirakiw uka phuyunakapampix chhaqhantaspa.

Qamäwipa trukaña

Qalapatan k'uñunaqaski

Ch'illiw ch'illiw taypinakanpun jakasipxi. Mä pay kimsaw sarnaqapxi. Chhiwchinipk ukapachanakax mä suxta paqallq chhiwchinak ananaqapxi.

Manq'apa trukaña

Juyra achunak manq'asi.

Tapapa trukaña

Pamparukiw tapachasi, tapapanx phuyunak ch'illiw t'unanak tapachsu.

K'awnapa trukaña

P'isaqan k'awnapa

P'isaqax tunka payan k'anwaspha. P'isaqax qullunakaruw k'anwi.K'anwapax t'ixisiñarakiwa. Ukatx q'ullu k'anwas utjarakiwa, ukax janiw t'ixisxaphati.

K’awnapaxa wila saminiwa.

Chichipa trukaña

Chichipas k'awnapas manq'añawa, ukhamarus wali sumapuniw chichipaxa

Ask’arañxata-asxarañxata trukaña

Aka p’isaqanakasti wali urinakawa, wichhu t’aypinakana jak’asipxi. Ukhamaraki uka wichhu taypinakaru imantasipxi.

Sarnakawipa trukaña

P’isaqanakasti sarnakaspawa ukhamaraki tuytaspawa.

Samaratapata trukaña

P’isaqanakasti samarapxiwa ukhamaraki ikipxiwa uraqina.

Jarisiñapata trukaña

P’isaqanakaxa jarisipxiwa umanpi,lak’ampi, ukhamaraki lupimpi.

P’isaqanakana manq’apa trukaña

P’isaqanakaxa manq’apxiwa jatha siwaranaka ukhamaraki sillqumaka manq’apxi.

T’uquntäñxata ukhamaraki mirantañxata trukaña

P’isaqanakasti t’uquntaspawa pä tunka kimsani urunaka.

Ukhamaraki k’awnapasti wilnakawa.

Mirantaña pacha trukaña

Aka suni uraqinakana p’isakanaxa,mirantaña pachapaxa qalltiwa sata phaxsina llamayu ukha pachaqama.

Janchiru p’uquntayirinaka trukaña

Aka p’isaqanakansti aychapaxa suma chamanchirinakaniwa.

Potasio,magnesio,fosforo, selenio, hierro yakhanpinaka.