Diferencia entre revisiones de «IV Aymar aru - Jakawi ulaqa»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Back to the Aymara version
Línea 1:
Aymara kullanansuyu, Wiñaya Aymara Marka
El aymara altiplánico, ó simplemente aymara, es un lenguaje andino hablado por un millón y seiscientos mil personas, en las proximidades del lago Titicaca. Más precisamente, según los últimos censos de Bolivia y Chile (1992) y del Perú (1993) existen 1.237.658 aymaristas bolivianos, 296.465 aymaristas peruanos y 48.477 aymaristas chilenos. También existen varias comunidades de las provincias argentinas de Salta y Jujuy que se autoproclaman aymaristas aunque no hablen esta lengua. El aymara altiplánico tiene dos lenguas hermanas: el Kawki y el Jaqaru, ambos hablados, todavía, en algunas provincias serranas de Lima. Desde el siglo XIX algunos estudiosos como Antonio Raymondi, Sebastian Barranca y Julio C. Tello sospecharon de un parentesco entre estas tres lenguas. Fueron los trabajos lingüísticos de Marta J. Hardman, durante los años 60 del siglo XX, que confirmaron plenamente esta conjetura. Hardman mostró que el aymara altiplánico, el jaqaru y el kawki son miembros de una misma familia lingüística a la que ella denomina de familia jaqi. Por otro lado, Alfredo Torero denomina a esta familia de aru. Recientemente, Rodolfo Cerron-Palomino propone que la denominación de esta familia sea aimara. El argumento de Cerrón-Palomino es la necesidad de nomenclatura simétrica con respecto a la familia lingüística quechua, donde nombres como simi no fueron aceptados. En estos primeros años del siglo XXI, de acuerdo a la información que poseemos y con mucha aflicción, podemos decir que el kawki puede estar extinto; mientras que el jaqaru, con base en Tupe (Yauyos), se debate en la lastimante agonía de ser hablado por unas pocas millares de personas tupinas, casi todos ellos viviendo en la ciudad de Lima. Esto hace prever que en una o dos generaciones el jaqaru, segundo miembro de la familia aymara, también pase a pertenecer a la clase de las lenguas extintas.
 
16,17, 18 tisim phajsi.
 
Jawsitrinaka:
*Corporación de Asesores en Lengua y Cultura Aymara de Chile.
*Consejo Educativo Aymara de bolivia
*Academia Peruana de Lengua Aymara de Perú.
 
Wakichirinaka:
*Corporación de Asesores en Lengua y Cultura Aymara de Chile. CEALC "Aymara Aru"
*Ministerio de Educación, Programa EIB
*Corporación nacional de Desarrollo Indígena, Subdirección.Norte.
*Instituto de Estudios Andinos Isluga de la Universidad Arturo Prat - Iquique.
*Asociación de Municipios rurales de Tarapacá.
 
Aynt'irinaka
 
*Minera Cerro Colorado.
*Minera Collahuasi
 
ZOFRI
 
Programa Origenes.
 
Ilustre Municipalidad de Iquique.
 
 
Ut'ayirinaka
*Consejo Nacional Aymara (CNA)
*Gobierno Regional de Tarapacá
 
Jawst'awi chiqa:
 
*Universidad Artura Prat de Iquique
*Tarapacá, I Región, Chile.
 
 
 
Yatiwinaka
 
Aymara markaxa, jichhasa wiñayatakisa, kusa qamasaniwa utt'ayatatpachata: mä markaki mayacht'ata.
 
Aymara mayacht'ata markanakaxa utt'antapxiwa aka uraqisana mä wawaki; ch'amanchata chiqa irnaqawina.
 
Ispaña t'aqisiwa utt'atata marakasanxa irjasi yaqha qamasa, yaqha aru. Aymara aru, aymar qamasa jisk'achapxi aynacht'ayasa yaqha qamasanakaru.
 
Bolivia, Perú, Chile, Argentina markanaca utt'ataxa juk'ampiwa aymaranaka t'aqisiwipaxa.
 
Yaqharu uñtaña, chuyma mayjt'ayañaxa janiwa wakiskiti, ukaruxa aymaranakxa ch'amanchastan jiwasaru kut'añataki. Ukhamawa aymara aruxa jichhakamasa arst'asipxiwa waljani uraqisana, t'akxata utjawisana. Chili markanaxa, uñt'itinakaxa yatiyapxistuwa utjatapa niyawa 14,000 aymara aru arust'asirinaka. Jupanakaxa kastillanuta arust'asirinakaru arkasaxa juk'at jik'ata t'unjasismachakiwa. Yatiqiri wawanakaxa yatiqapxiwa kastillanu aruna, ukahamaraki yatiwi yatiwirinakaxa kastillanu aruna arust'apxi.
 
Perú, Bolivia, Chile irnaqirinakaxa, jichhakamasa, janiwa sumaru sartayañaru kunsa wakichapxiti, aymara marka ch'amanchañataki.
 
Ukhama irnaqawinxa utt'asipxiwa jiwasanakan tamasanaka wakichañataki kunti jiwasanakataki wakisi, aymara aruta yatichaña, aymara aruta yatiqaña. Ukhamaruwa utt'asi Educación Intercultural bilingüe wakichawi, Aymara aruta yatichaña-yatiqaña. Ukataqixa amtatawa qillqañataki mayacht'aña qilqa chinunaka, suticht'ata "grafemario aymara". Uka amtampixa wakichasiwa irnaqawisanaka utt'ayaña aymara aruna. Uka amtawinakaxa mayacht'atañapawa aymara aruta arust'asirinakaru. Ukatakixa Wakichasiwa Nayrt'ir Aymara Ulaqa, Puno markana, 1998 marana; payir Ulaqaxa La Paz markana, 2000 marana, Kimsiri Ulaqaxa Tacna markana, 2002 marana. Jichhasti Pusiri Ulaqa Iquique markana.
 
Corporación de Asesores en Lengua y Cultura "Aymar aru", Universidad Arturo Prat (Instituto de Estudios Andinos Isluya), Ministerio de Educación (programa de Educación Intercultural Bilingüe), Subdirección nacional de Desarrollo indígena (CONADIN Norte), Asociación de Municipios Rurales de Tarapacá I Región wakinakaxa mayacht'asipxiwa wakichañataki IV Aymara Aru-Qamasa Ulaqa
 
 
Aymara aru qamasampi.
 
Aymara aruxa arst'atawa niyawa 3 milluna jaqinakata, Bolivia, Peru, Chile, Argentina t'aqanakana. Taqi ukanakanxa jaqinakaxa talapayayata, p'inqata, irjayatata, jaytasipkiwa aymara aru. Ukhamawa jilapachasa jaqinakaxa pa arusta arsusipjirinakawa, yaqhipanakaxa kastillanu arutaki.
 
 
Jiwasanakan arusa, qamasa, kutikipjañatakixa utt'asipxiwa kunaymana wakichiwinaka. Ukanakaxa yant'apxiwa kutikipayaña, ch'amanchaña, arsusiña, jiwasanakana arusata. Yant'apxiwa aruskipayaña utasanakana, irnaqiwinakana, yatiyirinakana. Ukanakaxa janiwa taqikiti. Wakisiwa ch'amanchasiñasa aymar jaqinaka, jiwasanakan tamanakasa.
 
Kunti art'ataki akakamaxa nukt'istuwa irnaqaña IV Aymara Ulaqa, kust'atapuni aka Iquique Markana.
 
 
Nayrt'awi
 
Sayt'rinakan puriwapa. Miercoles, Diciembre 15
 
IV Aymara Ulaqa qalltawi. Jueves alwatana
 
*Sayt'irinakan qillqt'awi.
*P'iqichirinakan utt'awi.
*Qalltawi arst'iri. Tata Max Paredes. Presidente del Parlamento Andino.
*Payiri art'awi. Tata Simòn Yampara. Aymaranakat yatiri.
*Arust'awi t'aqanaka:
*Mayir Arust'awi: Aymara Qamasa
*Payir arust'awi: Aru ch'ama, ayllu utampì.
*Kimsiri arust'awi: Jakawisa, aruist'awinakasampi.
 
Jueves jayp'u.
 
*Mayir Arust'awi: Aymara Qamasa
*Payir arust'awi: Aru ch'ama, ayllu utampì.
*Kimsiri arust'awi: Jakawisa, aruist'awinakasampi.
 
Arust'awinaka mayacht'ata.
 
Jueves aruma
 
Anatt'awinaka
 
 
Arust'awinaka. Diciembre 17.
 
Kimsiri arst'awi: Tata Sergio Gonzales. Yatjateri, INTEn Jiliripa.
 
Pusiri arst'awi: Tata Walter Gutierrez. Presidente CEA-Bolivia.
 
Arust'awi t'aqanaka:
 
*Pusir Arust'awi: EIB amtawinaka. EBI Aymara markana.
*Phisqir arust'awi: Yatichirinak wakichaña. EIB..
*Sujtir arust'awi: Amtawi wakinaka EIB wikichawina.
 
Jayp'u
 
Arust'awi t'aqanaka:
* Pusir Arust'awi: EIB amtawinaka. EBI Aymara markana.
* Phisqir arust'awi: Yatichirinak wakichaña. EIB.
* Sujtir arust'awi: Amtawi wakinaka EIB wikichawina.
 
Arust'awinaka mayacht'ata.
 
Aruma
 
Anatawinaka.
 
 
Arst'awinaka. Sabado 18 dciembre.
 
Phisqir arst'awi: Tata Ignacio Apaza. Aymara Aru Yatiri.
 
Sujtiri arst'awi: Tata Rodolfo Cerron Palomino. Markanakasan Arupa Yatiri.
 
 
Arust'awi t'aqanaka:
* Paqalqu Arust'awi: Ayamra aru arusata yatiwi.
* Kimsaqalqu Arust'awi: Waki wakichawinakampi aymara aruta taqi tuqina
 
Jayp'u
* Paqalqu Arust'awi: Ayamra aru arusata yatiwi.
* Kimsaqalqu Arust'awi: Waki wakichawinakampi aymara aruta taqi tuqina
 
Arust'awinaka mayacht'ata.
 
Arust'awinaka amtanakampi IV Aymara Ulaqana.
 
Amtawinak waki.
 
V Aymara Ulaqa katikipayaña.
 
IV Aymara Ulaqa Tukuwi.