Cohana markaxa, Provincia Los Andes, municipio Pukarani, La Paz, Bolivia, Titikaka quta thiyan jikxatasi. Chukiyaw markatx 80 tupu sarañanw jikxatasi.

Jaqinakapa trukaña

Niya 3.000 jila jaqinakaw utji.

Markanakamp qurpasiwipa trukaña

Inti jalsurux Wila Jawira ayllumpi, inti jalantarux Velen Yayes ayllumpi, alayarux Cumana ayllumpi, aynacharux Ch’uxasivi , Lacaya ayllumpirakiw qurpasi.

Qullqichäwi trukaña

 Jilpach markachirix waka uywampiw saranaqasipxi, sapürunjamaw Chukiyaw markarux niya 2.000 kisu aljañatak apapxi ukatx sapa sawarurakiw Batalla jach’a qhathur wakanak aljir apapxi, uksatuqitw qullq jikxatapxi; maysatx ch’uqi, jawasa, jupha juyranak aljasisax qullqinipxarakiw juk’ampis kisu, lichi uksatpunw jilpachx qullqx apt’asipxi. Chhalaqa, Cohana markanx sapa juywis urunakaw qhathux apasi, ukarux Isla Pariti, Quehuaya uksa markanakatx challw ch’uñump ch’uqimp juphamp chhalaqasiñatak apanipxi, junt’u markatx muxsa achunakx juyranakamp alaqasiñatakix apapxarakiwa.

Mark irpxarüwi trukaña

 Cohana markanx Sindical tamaw utji, Secretario General, Relaciones, Justicia jall ukanakaw utji, ukampirus jach’a irpirix Agente Cantonal, Corregidor Territorial, Junta Vecinal ukanakawa. Sub Alcaldía de Municipio Pucarani ukax Uksanakarakiwa.

Utanakapa trukaña

Jach’a plasapxanx kimsa, pusi pisun jach’autanakaw utji, ukasti ladrillo, kalamina yänakamp utacht’atawa. Uksa chiqanx mä urbanización ukar tukuyatxarakiwa. Maysatx thiyairamanakanx mä qawqha ñiqit lurat jichhump tuturam utachxatat utanakax uñjasiskarakiwa.

Sawuta, p'itata trukaña

Uksa markanx kullanakax ikiña, awayu, wayitilla, phullu sawt’añ yatipxi, maystax tawaqunakax janiw punch sawupkiti jan ukasti chuyman kullakanakaw punch sawupxi, jilanakax lluch’u, ch’uspa p’itañ sawuñ yatipxi; taqi uka sawut p’itatanakax kunayman samincht’ata ukhamarak markanakan yänakapamp chimpunt’atawa.

Uksa markanx mayni kullakatï uksankirimp jan ukax pachpankir jilamp jaqichasiñ munch ukhax 12 away sawt’atanïñapawa kipka amparapamp lurt’atañapuniwa, ukaw jaqichasiñapatakix iyawsata jan ukhamakch ukhax janiw iyawsatakarakïti. Aka siglo XXI ukanx janikiw anch mayitaxiti, ukampis jïlir awich achilanakax tawaqunakarux tumpt’asipkakiw kunalaykutï ukaw uksa markan saräwipaxa.

Uywachäwi trukaña

Waka, iwija, khuchhi, wallpa, uywanakw uywasipxi.

Yapuchäwi trukaña

Ch’uqi, jupha, jawasa achuyapxaraki.

Phunchhäwi trukaña

Cohana markanx kipka phunchhäwinakapa ukhamarak patrunanakan uñstayat phunchhäwinakaw utji.

Jach’a phunchhäwipax 15 uru lakan phaxsit saraqkipanw “Virgen de Asunta” ukar sapa maranjam amtasipxi, uksanx jilpachax qhaqhirw thuqhut’asiñ yatipxi, ukampirus phunchhäwin jila kullakanakax wali kust’at bandanak purintayañ yatipxi.

15 uru llamayu phaxsit saraqatarux “ Tata San Isidro” ukarurakiw amt’asipxi, ukanx Qinaqina, Wakawaka thuqt’asipxi.

3 uru llamayu phaxsit saraqkipanx phunchhäwix kipkarakiw utji, ukanx Qarwani thuqt’asipxaraki.

24 uru jallu qallta phaxsit saraqkipanx Aguinaldo phunchhäwix utjarakiw ukanx Niñula sutin thuqhuw thuqhupxaraki.

Yupaychäwi trukaña

Cohana markanx religión católica ukatx religión cristiana ukaw utji, católica uksanx mä Iglesiaw utji Virgencita de Asunta ukaw ukankaraki. Religion Cristiana uksanx “Los Amigos”, “Pentecostes” uka tamanakaw utjaraki.

Yatxatatanaka trukaña