Aymar aru
Aymar aru / Jaqi aru (Aymar aru) | ||
---|---|---|
Jach'a markanaka: | Wuliwya, Piruw, Chilli | |
Suyunaka: | Taypi Antinaka | |
Aruchirinaka:
• Nayriri aru: |
2.2 waranqa waranqa
• - | |
Jakhucha: | 120 | |
Arunaka phamilla: | Aru arunaka | |
Nayriri aru: | ||
Jach'a markanaka: | Wuliwya, Piruw | |
Kamachi: | - | |
Chimpunaka | ||
ISO 639-1 | ay | |
ISO 639-2 | aym | |
ISO 639-3 | aym | |
SIL | AYM | |
Aymar aru (mapa)
| ||
|
Aymar aruxa (kastilla aruna: idioma aymara) 3.000.000 Aymaranakan arupawa. Aymar aruxa arsuta aru, qillqata aruwa. Jichhürunakanxa waranqh waranqh aymaranakaw uraqpachan mirantatasipki, janiw mä jichhapach ukawjanakt utjki aymaranakaxa.
Kabɩyɛ kɛ Gur kʋnʋŋ nɛ pɔyɔɔdʋʋ-kʊ keekee Togo nɛ Hayi kiŋ. Kɩ-kɛ kabɩyɛ samaɣ mba kʋnʋŋ. Kpaɣna kpaɖʋ 20 ɖɩnaɣ kɩ-tɛ yɛlʋʋ siŋŋ nɛ Togo hɛkʋ taa nɛ Togo nɛ hadɛ nɛ ɖɔɖɔ Ghana ɛjaɖɛ taa nɛ Benin ɛjaɖɛ taa kiŋ.
Loma kpeɣliye kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ cɔlɔ lɛ, peheyi-ɖʊ se ɖɩkpaɣ Togo samaɣ kpeekpe yɔ, ɛyaa mɩnɩʊ yɔɔ lɛ, ɛyaa hiu nɛ naatozo yeke nɩɣna kabɩyɛ kʊnʊŋ. Tɩmʊʊ wɛɖʊ kpɛlɛkɩyʊ, tɩŋɩna SIL ŋgbɛyɛ yɔɔ pɩnaɣ 1998 taa nɛ ɛyɩɣyɩɣ nɛ ɛtɔŋ se mba panɩɣ kabɩyɛ kʊnʊŋ nɛ pɛwɛ Togo ɛjaɖɛ taa yɔ, pɛkpɛnda ɛyaa 700 000 nɛ ɛyaa 30 000 wɛɛ ajɛyɛ lɛɛna taa. Ɖɩkpaɣ Togo taa pɩnaɣ taa 3,2 mɩnɩʊ yɔɔ nɛ ɖɩsɔzɩ kɔyɔ, ɖɩnɛ lɛ, kabɩyɛ samaɣ talɩɣ miiliyɔɔ 1,2 pɩnaɣ 2014 alɩwaatʊ taa.
Kabɩyɛ kɛ Togo ɛjaɖɛ taa kʊnʊmɩŋ naalɛ weyi palɩzaa se pɛkpɛlɛkɩ ɛ-maʊ nɛ ɛ-yɔɔdʊʊ sukulinaa taa yɔ. Kabɩyɛ kʊnʊŋ ŋgʊ nɛ Ahʊna kʊnʊŋ palɩzaa. Togo tɛ sɔnɔ lɩmaɣza paɣtʊ taa lɛ, ɛjaɖɛ kʊnʊŋ wɩlɩɣ se pakpaza-wɛ ɛjaɖɛ taa tʊma wena ayeki nɛ ɛyʊ welesi nɛ ɛnɩɣ ɛjaɖɛ yɔɔ tɔm (raadiyoonaa nɛ televisiyɔɔnaa pawɩlɩɣ-kʊ komina sukulinaa taa nɛ pakpa-kʊ kɔɔlɛzɩ ɖamɩŋ naanza nɛ naadozo kɛ BEPC ɛzɩ kɩtɛkɛ kɩjɛyʊʊ hayɩsʊʊ takayaɣ yɔ.
Papaɣzɩ Kabɩyɛ kʊnʊŋ maʊ pɩnaɣ 1930 taa, ɛlɛ, pɩɩkɛ pɩnaɣ 1980 taa ɛjaɖɛ taa kabɩyɛ kʊnʊŋ yɔɔ kandɩyaa ŋgbɛyɛ, nɖɩ pɩsɩna sɔnɔ kabɩyɛ tɔm maʊ paɣtʊ lɩzɩyaa ŋgbɛyɛ, kɩkɛ Togo ɛjaɖɛ tɛ samaɣ lɩm ɖʊʊ tɛ piliŋa ŋga kɛkɛdɩna yaa kamaɣ fɛyɩ yɔ.
Pamaɣ kabɩyɛ tɔm nɛ Romanɩ masɩ kɩñɔɔzɩsɩ. Masɩ tʊzʊʊ lɩna Afrique maʊ kpata kɩtʊzɩnaʊ yɔɔ. Matʊ lɛɛzʊtʊ kɩbandʊ Fada sɔsɔ Adjola Raphael ñɔzɩna nɛ ɛwɩlɩ nɛ palakɩna-tʊ nɛ tʊmɩyɛ ŋgbɛyɛ Katoliki mba hɛ hɛkʊ taa.hɛ
Uñstanitapa trukaña
Aymaranakax kunjamats uñstanpacha, akatuqitx waljaninakaw yatxatanipxi. Ukhamarus jichhapachax aymara sutimp uñt'atakixiwa, nayrapach maranakax Tiwanaku, Wari, Wankarani, Qullasuyu juk'amp sutinakamp uñt'atanawa.
Jach'a markanaka trukaña
- Wuliwya: 2.000.000 aruchiri — 1.600.000 Aymara aruchiri 1992 marana (Albó 1995).
- Piruw: 500.000 aruchiri — 300.000 — 500.000 aruchiri 1976 marana (350.320 aruchiri, descontando los numerosos migrantes a las ciudades) (Cerrón-Palomino 1987).
- Chili: 10.000 aruchiri — 48.477 Aymara (jaqinaka: 14+ mara) 1992-93 maranakana (Jach'a Jakthapiwina) (Aylwin 1994).
Achakaja trukaña
Aymar aru wakichat qillqanaka, jan ukasti arsunaka:
Qillqa | Qillqa suti | Qillqa | Qillqa suti | Qillqa | Qillqa suti |
---|---|---|---|---|---|
A a | a | L l | la | R r | ra |
Ä ä | ä | Ll ll | lla | S s | sa |
Ch ch | cha | M m | ma | T t | ta |
Chh chh | chha | N n | na | Th th | tha |
Ch' ch' | ch'a | Ñ ñ | ña | T' t' | t'a |
I i | i | P p | pa | U u | u |
Ï ï | ï | Ph ph | pha | Ü ü | ü |
J j | ja | P' p' | p'a | W w | wa |
K k | ka | Q q | qa | X x | xa |
Kh kh | kha | Qh qh | qha | Y y | ya |
K' k' | k'a | Q' q' | q'a | Nh nh | nha |
Uñarañataki trukaña
- Biblioteca Virtual Aymara, Universidad Católica Boliviana "San Pablo" (aymar aru — kastilla aru, kastilla aru — aymar aru).
- Vocabulario de la Lengua Aymara, Ludovico Bertonio (1612).
- Yatiqirinaka Aru Pirwa pdf, 8 MB.
- www.ucb.edu.bo / www.ucb.edu.bo: (aymar aru — kastilla aru).
- ARUSIMIÑEE, Aru pirwa: kastilla aru - aymar aru - waraniyi aru - qhichwa aru.
- GLOSARIO DE NUEVOS TÉRMINOS AIMARAS (kastilla aru — aymar aru).
- Aymara: Compendio de estructura fonológica y gramatical